باورهای ما یکی از مهم‌ترین عوامل پیش‌برنده ما در زندگی و در واقع جهت‌دهنده به اعمال ما هستند. هر یک از ما در طول زندگی رفته‌رفته به تصویرها و پیش‌فرض‌هایی از جهان، خودمان و دیگران می‌رسیم که گاه حاصل تفکر خود ما هستند و گاه از طرف خانواده، مدرسه، فضای اجتماع و یا دولت‌ها به ما انتقال داده شده‌اند. مسئلهی مهم این است که بسیار پیش می‌آید که این پیش فرض ها با حقیقت ماجرا مطابقت زیادی نداشته باشند. مثلا زیاد پیش می‌آید که ما درباره کسی و شرایطش قضاوت می‌کنیم، بدون آنکه با خود آن فرد به طور جدی وارد گفتگو و تعامل شده باشیم یا لااقل شرایط مختلف او را در نظرگرفته باشیم. مصداق دیگر این وضعیت زمانی پیش میآید که پیش‌فرض‌های ما درباره موضوعات یا افراد، با اصول اخلاقی مهمی که خود ما به آن‌ها اعتقاد داریم و انتظار داریم که دیگران بر اساس آن‌ها یا ما رفتار کنند -مثل انصاف یا عدالت- در تعارض قرار می‌گیرند.

این متن باورهای مختلف درباره فقر و فقرا را که هر روز در کوچه و خیابان، در رسانه‌های عمومی و تبلیغات به گوش ما می‌رسد، بهانه قرار می‌دهد تا حقایقی را درباره مردمان فقیر آشکار کند. هر بخش از متن با سوالی شروع می‌شود که از باوری خاص و رایج درباره فقرا صحبت می‌کند. در هر بخش تلاش می‌کنیم تا علاوه بر استناد به آمار، با دلایلی ساده و اطلاعاتی که بر سر آن ها توافقی عمومی وجود دارد، درباره آن باور بحث کنیم. هدف از نوشتن این متن تنها نقد این باور‌ها نیست، بلکه تلاش بر این است تا در پی آشکار شدن درد‌های موجود، دریچه هایی به سوی امید و عمل رهایی‌بخش بگشاید. دریچه‌هایی که ممکن است تا کنون تصورات ما آن‌ها را بسته نگاه داشته‌اند.
در پاسخ به باورهای غلط رایج – که در زیر آمده است- تلاش شده است تا از منظری مسئولانه به فقر و زندگی محرومین نگاه شود.

فقر چیست؟ آیا فقر همان بی‌پولی یا درآمد کم است؟
آیا فقرا به خاطر تنبلی و کار نکردن فقیر می‌مانند؟
آیا با وجود اوضاع نابه‌سامان اقتصادی در یک جامعه، تلاش ما برای اصلاح و رفع فقر سودی دارد؟
آیا کودکان فقیر کم‌استعدادتر از باقی کودکان هستند؟
آیا فقرا دروغ می‌گویند؟ آیا متکدیان خیابانی از من و شما ثروتمندتر هستند؟
مسئولیت ما و دولت‌ها در برابر فقر چیست؟
آنچه در ادامه می خوانید در واقع بخش اول از این متن است که به سه سوال ابتدایی پاسخ می‌دهد. ان شاء‌الله باقی سوالات در قسمت‌های بعدی خواهند آمد.

دریافت مقاله ی “چند باور غلط درباره ی فقر”

این ۳ویژگی را داشته باشیم بعد نصیحت کنیم !
مشورت
هنگام سفر به مکانی که تا به حال نرفته اید وجود یک بلد، یعنی فردی که بتواند شما را طی راه همراهی کرده و مسیر درست و صحیح را نشان دهد، می تواند رسیدن به مقصد را تسریع بخشیده و سفری به دور از استرس و لبریز از آرامش را برای شما رقم زند. در سفر زندگی نیز می توان با استفاده از تجربیات دیگران و عبرت گرفتن از آنها راه درست را از نادرست تشخیص داد و اشتباهات آنان را تکرار نکرد. پیغمبر فرمود: بهترین ارمغانى که مسلمان به برادر مسلمانش میدهد پند و اندرزیست که هدایت او را زیاد و از هلاکت او را نگهدارد.(إرشاد القلوب/ترجمه رضایى/ج‏۱/۳۱)
حضرت علی علیه السلام در خطبه ۸۵ نهج البلاغه می فرمایند: «فَاتَّعِظُوا عِبَادَ اَللَّهِ بِالْعِبَرِ اَلنَّوَافِعِ وَ اِعْتَبِرُوا بِالْآیِ اَلسَّوَاطِعِ وَ اِزْدَجِرُوا بِالنُّذُرِ اَلْبَوَالِغِ وَ اِنْتَفِعُوا بِالذِّکْرِ وَ اَلْمَوَاعِظِ» ؛
«ای بندگان خدا از عبرت های سودمند پند پذیرید و از آیات روشنگر عبرت آموزید و از آنچه با پیام رسا شما را ترسانده اند بپرهیزید و از یادآوری ها و اندرزها سود ببرید.»
حضرت در این خطبه از واژگان عبرت، ذکر و موعظه بهره می جوید که هر یک بار معنایی خاصی دارد.
واژه های «عبرت» و «ذکر» پیوند معناییِ نزدیکی با «موعظه» دارند. بنابراین، در تعریف موعظه یا همان پند و اندرز، می توان گفت: رهنُمونی است دلنشین، خالصانه و صادقانه که به سامان است و زداینده و زنگار دل. و زمانی پند و عبرت کارگشاست که هر یک از پند دهنده و پند پذیر ویژگی هایی را با خود به همراه داشته باشند.

برخی ویژگی های پند دهنده
۱- خودسازی
در برنامه های اصلاحگرایانه، نخست باید از خود و وابستگانمان آغاز کنیم. پند دهنده، باید نمونه ای علمی، از اندرز خویش باشد، بر همین اساس، خدای متعال مۆمنان را از گفتار بدون کردار نهی فرموده و آن را شایسته جامعه دینی نمی داند، چنان که می فرماید: (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لاَ تَفْعَلُونَ‌)(صف۲)
۲- اخلاص در عمل
اخلاص برای خدا، به هر سخن و کرداری، ارزش می بخشد؛ امام علی علیه السلام در این باره می فرماید:(آفَهُ العَمَلِ تَرکُ الاِخلاصِ)؛( غررالحکم و دررالکلم) آفتِ عمل، نداشتن اخلاص است.
۳- سخن ورزی
پند دهی، رابطه مستقیمی با چگونگیِ ارتباط با مردم دارد. از این رو، سخنوری و مهارت های کلامی در این زمینه، نقش بسیار مهمّی، بازی می کند.
گوید: پند هنگامی سودمند افتد که در پندپذیر سه شرط باشد: الف- جان و دلی زنده که به گناه آلوده نشده باشد.ب- گوش دادن به نصیحت و خیرخواهی ج- حضور قلب و توجه برای دریافت پند
ویژگی های پندپذیر
برای به ثمر رسیدن پند و اندرز، افزون بر شایستگی هایی که در پند دهنده، لازم است پند گیرنده نیز بایستگی هایی دارد، زیرا فاعلیّت و کار آمدی فاعل بدون پذیرنده ای، نتیجه ای نخواهد داشت؛
پیامبران الهی و جانشینان آنان، از پند و اندرز مردم چیزی فروگذار نکردند، با این حال، بسیاری بودند که پند دلسوازنه آنان را نمی پذیرفتند.
مولانا جلال الدین رومی در این باره گوید:
بس وصیت کرد و تخم وعظ کاشت چون زمینشان شوره بُد، سودی نداشت

گوید: پند هنگامی سودمند افتد که در پندپذیر سه شرط باشد: الف- جان و دلی زنده که به گناه آلوده نشده باشد.ب- گوش دادن به نصیحت و خیرخواهی.ج- حضور قلب و توجه برای دریافت پند. (محمد ناجی مشرح، الوظائف الاعلامیه فی آفاق القصّه القرآنیه، صص ۵۰-۴۹)
نفس
موانعِ پندپذیری
۱- پیروی از خواهش نفس
امیرمۆمنان علیه السلام می فرماید:
«ای مردم همانا بر شما از دو چیز بیشتر می ترسم: از خواهش نفس پیروی کردن، و آرزوی دراز در سر پروردن، که پیروی خواهش نفس، آدمی را از راه حق بازمی دارد؛ و آرزوی دراز، آخرت را به فراموشی می سپارد». (نهج البلاغه خطبه ۴۲)
۲- تقلیدهای کورکورانه
چنانچه تقلید از روی آگاهی و با مراجعه به کارشناسِ شایسته باشد، خردمندانه و پسندیده است، ولی اگر از روی تعصّبِ جاهلی و لجاجت باشد و با این منطقِ سست که «چون نیاکان ما این گونه بودند، پس ما هم دنباله رو آنان هستیم» انجام پذیرد سودی نخواهد داشت.
۳- نبود اندرزدِهی درونی
وجدان اخلاقی یا واعظ و پند دهنده درونی، در همه افراد وجود دارد و انسان را از آلودگی به گناه بازداشته و سرزنش می کند، ولی چنانچه به آن بی توجهی شود، گاه به جایی می رسد که کارایی خود را از دست می دهد و در لایه هایی تاریک فرو می رود.
امیر مۆمنان حضرت علی علیه السلام می فرماید:
«بدانید آن کس که نتواند خود را پند دهد تا از گناه بازدارد، دیگری را نیابد تا این کار را برای او به جای آرد. »(خطبه ۹۰)
۴- سهل انگاری پدر و مادر
امیر مۆمنان علیه السلام در این باره می فرمایند: حق فرزند بر پدر و مادر است که او را نام نیکو نهد و به خوبی، ادب آموزد و قرآنش تعلیم دهد. (حکمت ۳۹۹)
پنددهی، رابطه مستقیمی با چگونگیِ ارتباط با مردم دارد. از این رو، سخنوری و مهارت های کلامی در این زمینه، نقش بسیار مهمّی، بازی می کند
۵- فقر فرهنگی
فقر فرهنگی، از موانع پندپذیری است که خیرخواهان جامعه می بایست تمام توان خود را در ریشه کن نمودن آن به کار گیرند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
ناداری، بزرگترین مرگ است. به ایشان گفته شد: آیا مقصود، ناداریِ دینار و درهم است؟ فرمود: مراد ناداری و فقر دینی می باشد. (تحف العقول)
۶- فقر و غِنای مفرط مادی
فقر اقتصادیِ فراوان و ثروت بیش از اندازه، از موانع و آفات پندپذیری است. بسیاری از مردم چون با فقرِ مادی شدید روبه رو می شوند و یا به ثروت های کلانی دست می یابند، به انحراف و بیراهه کشیده می شوند و از راه مستقیم، خارج می شوند و توجهی به پند و اندرز ندارند. حضرت امیر علیه السلام درباره نتیجه ها و پیامدهای زیانبار فقر، به فرزند خود می فرمایند:
پسرم! کسی که دچار فقر شود، به چهار ویژگی دچار شود: سست باوری، کم خردی، سستی در دین و کمیّ آزرم و شرم، پس به خدا از فقر پناه می بریم. (بحارالانوار، ج ۶۹)
۷- دوست ناشایست
دوست و همنشین بد یکی دیگر از موانع پندپذیری است. دوستان ناشایست به سان مارهای خوش خط و خالی هستند که سمّی کشنده دارند.
در این باره رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می فرمایند: انسان بر دین دوست خود است، پس بنگرید با چه کسی دوستی می کنید. (بحارالانوار،ج ۷۱)
امام موسى بن جعفر علیهما السّلام فرمودند: هر چه دیدگانت مشاهده مى‏کند در آن پندى هست.( ایمان و کفر(ترجمه الإیمان و الکفر بحار الأنوار)ج‏۲/۲۵۰) پندی که خدا و راه رسیدن به او را زمزمه می کند پس چه شده است که گوش ها از شنیدن سنگین و چشم ها از دیدن ناتوان است!

بزرگترین مالیات اسلامی و بهترین درمان نابسامانیها زکات مهمترین واجب مالی دینی است که مورد قبول تمام مسلمانان در همه زمانها بوده و از ضروریات اسلام به شمار می رود و انکار کننده آن اگر با علم به ضرورت لازمه آن به انکار خدا و پیامبر باشد مرتد می گردد و تا آنجا قابل توجه است که در قرآن زکات در ردیف نماز آمده و به آن امر شده است و در روایات پیغمبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ و ائمه ـ علیه السّلام ـ بیش از سایر حقوق مالی به آن اهمّیت داده شده و از ترک و کوتاهی در دادن آن شدیداً نکوهش شده است تا جایی که فرموده اند کسی که از دادن زکات (هر چند قیراط و مختصری باشد) خوداری کند از مؤمنین و مسلمانان نبوده[۱] و در وقت مرگ به او گفته می شود (یهودی یا ارمنی) هر کدام که می خواهی بمیر[۲] (یعنی تو مسلمان و دیندار نمی باشی) و کسی که به مال و درخت و زمین او زکات واجب شود و ندهد خداوند در روز قیامت تا هفت طبقه آن زمین را در گردنش قرار می دهد[۳] و هر کس چیزی از زکات بر او باشد و از دادنش خودداری کند خداوند عالم در روز قیامت آن را به صورت مار بزرگ و آتشین در گردن او قرار می دهد که تا وقت فارغ شدن مردم از حساب (که پنجاه هزار سال به طول می انجامد) گوشت بدن او را گاز می گیرد[۴] و در تمجید و فضیلت دادن زکات در روایات آمده که خداوند آن را پرورش می دهد (پاداش آن را زیاد می کند) چنانکه یک نفر فرزند خود را پرورش می دهد و در قیامت (زکات و پاداش او) مانند کوه احد می گردد و زکات دادن، مرگ بد را دفع کرده و پنهانی دادن، صدقه (و زکات) غضب، خدا را خاموش می کند[۵] و از آنجا که زکات از فروع دین بشمار رفته ما نیز بطور فشرده در چهارمین درس از درسهای فروع دین آن را مورد بحث قرار می دهیم.

زکات یعنی چه؟ زکات: در لغت به معنای طهارت و پاکیزگی، تقدس، نمو و رشد، تبرئه، صدقه، نیکی، تصدیق، حرمت، روی سفید، خیرات، آمده است. و در اسلام زکات که گاهی به آن هم صدقه گفته می شود عبارت است از اینکه افرادی که بالغ، عاقل، مالک، مجاز در تصرف اند در صورتی که گندم، جو، خرما، کشمش، گاو، گوسفند، شتر، طلا، نقره، داشته باشند و به اندازه نصاب (مقدار معینی در هر کدام که بعداً بیان می کنیم) مال آنها برسد با شرائط و مقرراتی که بیان خواهد شد باید مقداری از آنها را به حاکم شرع یا مستمندان بدهند یا در اموری که اجازه داده شده مصرف نمایند، و از آنجا که دادن این مقدار از مال موجب پاکی مال از حرام و کم و زیاد شدنها و شبهاتی که در تحصیل مال نوعاً به وجود می آید: می شود و نیز دادن مال سبب می شود که روح انسان از بخل، حرص، طمع، علاقه شدید به دنیا آلودگی به مادیات پاک و پاکیزه گردیده و روحیه سخاوت و هم دردی با مستمندان و رفع گرفتاریهای آنان و برطرف کردن نابسامانیهای جامعه و توجه به خدا و روی آوردن به آخرت و دستورات دینی و عشق به پاداشهای آخرتی در زکات دهنده به وجود می آید و باعث صفای فکر و جان او می گردد و تکامل روحی پیدا کرده و مال او برکت می یابد از این رو به دادن چنین مالی زکات گفته شده است چنانکه خداوند به رسول اکرم می فرماید:«خُدْ مِنْ اَمْواِلهِمْ صََدََقَهَ تُطَهّرُهُم وَ تُزَکّیهِمْ»[۶] )یعنی ای رسول ما)زکات مال آنها را بگیر تا به وسیله آن آنها را پاک و پاکیزه گردانی. زکات در ادیان گذشته بنابر آنچه از قرآن مجید استفاده می شود زکات مختص به اسلام نیست بلکه در ادیان گذشته نیز زکات جزء برنامه ها و قوانین اساسی پیغمبران پیشین بوده است چنانکه خداوند از سخن حضرت عیسی نقل می کند که وقتی نبوت خویش را اعلام کرد گفت: «وَ اَوْصانی ِبالصَّلوهِ وَ الزِّکوه مادُمْتُ حَیّا[۷]» یعنی خداوند من را سفارش کرده است به نماز و زکات . و در باره ‌حضرت اسماعیل می فرماید: «وَ کانَ یأمُرُاَهْلَهُ بِالصَّلوهِ وَ الزَّکوهِ وَ کانَ عِنْدَ رَبّه مَرضیّا» [۸] یعنی حضرت اسماعیل اهل خود را دستور به نماز و زکات می داد و نزد پروردگارش پسندیده بود و جای دیگر پس از اینکه نام بسیاری از پیامبران را می برد می فرماید: «وَ اَوْحَیْنا اِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْراتِ وَ اِقامَ الصَّلوهِ وَ ایِتْاءَ الزَّکوهِ»[۹] یعنی کارهای خوب و نماز و زکات را به آنها وحی کردیم. و در باره اهل کتاب (یهود و نصاری) می فرمایدآنان امر نشده بودند مگر اینکه خدا را به اخلاص کامل در دین پرستش کنند «وَ یُقیمُوا الصَّلوهَ وَ یُؤْتُوا الزَّکوهَ وَ ذلِکَ دِیْنَ الْقٌیِّمَهِ[۱۰]» آنان مأمور شده بودند و نماز را به پا دارند و زکات بدهند که این دین درست است. این آیه می رساند دین درست آن است که در آن پرستش خدا و نماز و زکات باشد) زکات از دیدگاه قرآن در قرآن مجید بسیار در باره زکات سخن گفته شده و به آن امر تاکید شده و در موارد زیادی وقتی، امر به نماز کرده بلافاصله به زکات دستور داده است و این دو را ملزم و کنار یکدیگر ذکر کرده است مثل اینکه می فرماید: « وَ اَقیمُوا الصَّلوهَ و اتُو الزَّ کوهَ» [۱۱] نماز را بپا دارید و زکات را بدهید. این تقارن و تلازم ( دستور و تأکید به زکات و نماز) اهمیّت و ضرورت زکات را می فهماند و می رساند که نمی شود کسی نماز بخواند و زکات ندهد چنان که در روایات نیز به این مطلب توجه داده شده که هر کس زکات ندهد نماز او قبول نیست چنانکه امام محمد باقر ـ علیه السّلام ـ می فرماید: خداوند تبارک و تعالی زکات را مقرون به نماز کرده می فرماید: «اَقیمُوا الصَّلوهوَ اتُوا الزَّکوه» فَمَنْ اَقامَ الصَّلوهَ وَ لَمْ یُؤْتِ الزَّکوهَ فَکَاَنَّهُ لَمْ یُقِمِ الصَّلوهَ»[۱۲] یعنی پس هر کس نماز بخواند ولی زکات ندهد گویا نماز نخوانده است و خداوند یکی از نشانه های مؤمنان را دادن زکات ذکر کرده و می فرماید: «وَالَّذینَهُمْ لِلزَّکوهِ فاعِلُونَ»[۱۳] مؤمنان کسانی هستند که (دستور دادن) زکات را انجام میدهند و به زنان پیغمبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ میفرماید « وَ اَقمن الصلوهَ و آتینَ الزکوهَ و اطعن الله وَ رَسولَه» [۱۴] یعنی نماز به پای دارید و زکات دهید و خدا و رسول را اطاعت نمائید (که می رساند زنان پیغمبر نیز از دادن زکات معاف نیستند). و در مورد مشرکین می فرماید:‌ «فَاِنْ تابُوا وَ اَقامُوا الصَّلوه وَ اتَوُا الزَّکوهَ فَاِخْوانُکُمْ فِی الدّینِ»[۱۵] یعنی پس اگر آنان توبه کردند (از شرک و دشمنی) و نماز را به پا داشتند و زکات دادند برادران دینی شما می باشند. چنانکه می بینیم پس از توبه مشرکین فقط نماز و زکات را میزان در برادر دینی شدن آنان معرفی کرده است و عبدالله بن سنان از امام صادق ـ علیه السّلام ـ نقل می کند که وقتی (این آیه) نازل شد در ماه رمضان رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ به منادی خود دستور دادند که اعلام کند «ای مردم خداوند متعال همچنان که نماز را بر شما واجب کرده زکات را نیز واجب نموده است و تا یک سال به آنها مهلت داد و در سال بعد چون ماه رمضان پایان یافت به منادی خود دستور داد که اعلام کند «ای مسلمانان زکات مال خود را بدهید تا اینکه نماز شما قبول گردد پس آن حضرت مأمورین خود را جهت گرفتن زکات اعزام داشت.[۱۶] و خداوند کسانی را که طلا و نقره را حبس کرده و زکات آنها را نمی دهند شدیداً نکوهش کرده و عذاب سختی برایشان بیان کرده است.[۱۷] از آیات فوق و آنچه ذکر شده اهمیّت زکات از دیدگاه قرآن روشن می گردد. مصارف زکات در قرآن مجید و روایات اسلامی و فتوای علمای اسلام، ۸ مورد برای مصرف زکات بیان شده است. اما قرآن مجید می فرماید: «اِنَّما الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراء وَ الْمِسْکینِ وَ اْلعامِلینَ عَلَیْها وَ الْمُؤَلَّفَهِ قُلُوبُهُمْ وَ فِی الرِّقابِ وَ الْغارِمینَ وَ فی سَبیلِ اللهِ وَ اِبْنِ السَّبیلِ فَریضَهً مِنَ اللهِ»[۱۸] یعنی جز این نیست که زکاتها از آن فقیران، بینوایان، متصدیان آن و برای جلب توجه دلها و آزادی و بدهکاران و در راه جهاد خدا (جهاد یا مطلق نیکیها) و در راه ماندگان است که واجب است از ناحیه خدا. امام خمینی ـ مدظله ـ نیز می فرماید: انسان می تواند زکات را در ۸ مورد مصرف کند: ۱ـ فقیر: وآن کسی است که مخارج سال خود و عیالاتش را ندارد. ۲ـ مسکین: و آن کسی است که از فقیر سخت تر می گذراند. ۳ـ عامل: کسی که از طرف امام یا نایب او مأمور است که زکات را جمع آوری کند و نگهداری نماید و به حساب آن رسیدگی کند و آن را به امام یا نائب امام یا فقرا برساند. ۴ـ مؤلفه القلوب: کفاری که اگر زکات به آنان بدهند به دین اسلام مایل می شوند و یا در جنگ به مسلمانان کمک می نمایند. ۵ـ خرید بردگان و آزاد کردن آنها. ۶ـ مفلس: بدهکاری که نمی تواند قرض خود را بدهد. ۷ـ سبیل الله: یعنی کاری که نفعش به عموم مسلمانان می رسد مثل ساختن مسجد، پل، اصلاح راه یا کاری که نفع دینی دارد و آنچه برای اسلام مفید می باشد. ۸ـ ابن سَبیل: مسافری که در سفر مانده است (مسأله۱۹۲۵) و احتیاط واجب این است که فقیر و مسکین بیشتر از مخارج یک سال خود و عیالاتش را از زکات نگیرد و اگر مقداری پول و یا جنس دارد فقط به اندازه مخارج یک سالش می تواند زکات بگیرد (مسأله ۱۹۲۶) و کسی که زکات می گیرد باید شیعه دوازده امامی باشد (مسأله ۱۹۴۲) و کسی که گناه کبیره آشکار می کند احتیاط واجب این است به او زکات ندهند(مسأله ۱۹۴۶).[۱۹]

چرا به جرم مردان قوم لوط همه عذاب شدند؟!
چرا تمام قوم لوط به جرم همجنس‌گرایی مردان دچار عذاب شدند، با آنکه میان آنان زنان و بچه‌های بی‌گناه وجود داشتند؟!
آن ‌گونه که از تعالیم اسلامی برمی‌آید، عذاب‌ های عمومی ویژه افراد گناه‌ کار نیست. منتها افراد بی‌گناه دچار عذاب قیامت نخواهند شد. قرآن کریم در این باره هشدار داده و می‌فرماید: «وَ اتَّقُوا فِتْنَهً لا تُصیبَنَّ الَّذینَ ظَلَمُوا مِنْکُمْ خَاصَّه»؛[۱] و از فتنه ‌‏اى پروا کنید که (چون درگیرد) تنها به کسانى از شما که ستم کردند نمی‌ رسد (بلکه دامن‌گیر همه می‌‏شود).
هر گاه در جامعه‌‏ اى فساد و گناه شایع شود، وظیفه مومنان است که در مقابل فساد بایستند و از آن جلوگیرى کنند مومنان باید بدانند که خوب بودن و گناه نکردن آنها کافى نیست، بلکه باید علاوه بر اصلاح نفس خویش، در فکر دیگران هم باشند و در اصلاح جامعه ‌‏اى که در آن زندگى می‌‏کنند بکوشند و این همان وظیفه امر به معروف و نهى از منکر است که دو واجب دینى است.
طبق یک سنّت الهى، هر گاه در جامعه‌‏ اى فساد و گناه رواج یابد و خدا بخواهد به آن جامعه بلا نازل کند، این بلا فقط بر اهل فساد و ستم‌گران نازل نخواهد شد، بلکه دامن کسانى را نیز خواهد گرفت که به وظیفه تبلیغى و اصلاحى خود عمل نکرده‌‏ اند و ستم‌گران را با سکوت خود تشویق نموده‌‏اند. این آیه از همین سنّت الهى خبر می‌‏دهد و خطاب به مومنان می‌‏ فرماید: از عذابى بترسید که فقط سراغ ستم‌گران از شما نخواهد آمد؛ یعنى این عذاب عمومى خواهد بود و مومنان را هم در برخواهد گرفت.[۲]
چنان‌که در حدیثى از پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) نقل شده است: خداوند هرگز عموم را به دلیل عمل گروهى خاص مجازات نمی‌‏کند، مگر آن زمان که منکرات در میان آنها آشکار گرد و توانایى بر انکار آن داشته باشند در عین حال سکوت کنند، در این هنگام خداوند آن گروه خاص و همه توده اجتماع را مجازات خواهد کرد. [۳]
گذشته از این، در مورد زنان قوم لوط نیز باید گفت؛ آنان نیز به همجنس‌گرایی روی آورده بودند.
امام باقر(علیه السلام) در روایتی می‌فرماید: چون ابلیس دید که کارش در میان مردان پا بر جا شده، خویش را به شکل زنى در آورد و به سراغ زنان رفت و به آنان گفت: مردان شما با یکدیگر همجنس‌بازى می‌‏کنند؟ آنان گفتند: آرى، ما خود دیده‌‏ایم. ابلیس به زنان گفت شما هم این کار را بکنید و به آنان همجنس‌ بازى را آموخت‏ و زنان نیز به همدیگر اکتفا کرده و آنان نیز به همجنس‌بازى روی آوردند. [۴]

با توجه به مقدمه ای که گفتیم مشخص می شود که کسانی که گناه می کنند و کسانی که با سکوت خود مهر تأییدی بر اعمال گناهکاران هستند در نزول بلاها با هم زیان می بینند.
وقتی سیل می آید ، همه را با هم می برد، زلزله همه خانه ها را ویران می کند، گناه و منکر مثل یک پیچک سمی است که بر تار و پود جامعه می تند و بالا می رود ، اینقدر رشد می کند که سیاهی و تباهی دامن یک اجتماع را می گیرد ، در این میان اگر کسانی همت کنند که برای قطع ریشه های گناه تبر به دست بگیرند، به یقین مانع رشد گناه در اطراف خود خواهند شد، همچون سدی باز دارنده از تخریب سیل گناه ، و اینجاست که اهمیت امر به معروف و نهی از منکر خود را به خوبی نشان می دهد .اینجا به چند حدیث در اهمیّت فوق العاده امر به معروف و نهی از منکر اشاره می کنیم .
طبق یک سنّت الهى، هر گاه در جامعه‌‏ اى فساد و گناه رواج یابد و خدا بخواهد به آن جامعه بلا نازل کند، این بلا فقط بر اهل فساد و ستم‌گران نازل نخواهد شد، بلکه دامن کسانى را نیز خواهد گرفت که به وظیفه تبلیغى و اصلاحى خود عمل نکرده‌‏ اند و ستم‌گران را با سکوت خود تشویق نموده‌‏اند.
اهمیت امر به معروف و نهی از منکر در روایات
– عَنْ رَسُولِ اللّه صلی الله علیه و آله: مَنْ اَمَرَ بَالْمَعْرُوفِ وَ نَهى عَنْ المُنْکَرِ فَهُو خَلیفَهُ اللّه ِ فى أَرْضِهِ و خَلیفَهُ رَسُولِ اللّه ِ.(تفسیر مجمع البیان، ج ۱، ص ۴۸۴؛ ذیل آیه ۱۰۴ آل عمران) ؛ کسى که امر به معروف و نهى از منکر کند جانشین خدا و پیامبر در روى زمین است.

– عَنْ أَمیرِالمُومِنین علیه السلام: وَمَا أَعْمَالُ الْبِرِّ کُلُّهَا وَالْجِهَادُ فِیسَبِیلِ اللّه ِ، عِنْدَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ، إِلاَّ کَنـَفْثَهٍ فِی بَحْـرٍ لُـجِّیٍّ. ( نهج البلاغه، کلمات قصار، ۳۷۴) تمام کارهاى نیک و حتى جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهى از منکر چون آب دهان است در برابر دریاى پهناور.

-امام باقر علیه السلام فرمودند: امر به معروف و نهى از منکر دو واجب بزرگ الهى مى باشند که سایر واجبات با آنها بر پا مى مانند و بوسیله این دو راهها امن و کسب و کار مردم حـلال مى شود. با این دو واجب است که داد ستمدیدگان ستانده مى شود و زمین آباد مى گردد.(وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۳۹۵، ح ۶)
امر به معروف و نهی از منکر برای خیلی از ما اهمیتی ندارد ، اما باید بدانیم این عمل چنان اهمیتی دارد که جهاد در راه خدا در مقابل آن هیچ است، چرا که امر به معروف و نهی از منکر به مثابه واکسیناسیون جامعه در مقابل تباهی و فساد است . اگر ما این وظیفه بزرگ الهی را جدی میگرفتیم قطعا اکنون حال دنیایمان بهتر بود.