نگرش اسلام به کیفر

موجودات زنده برای بقا یا برای ارتقائ سطح داشته های خود لاجرم از تعامل با یکدیگر هستند وانسان نیز از این دایره خارج نیست بلکه می توان گفت بنا براقتضائات انسانی و نیز گستره ی خواسته ها و نیازهای خود از سایر جانداران هم خواسته های بیشتری دارد و هم تعاملات وسیع تری .این را نیز می دانیم که در اثر محدودیت های جهان مادی خواست های بشری نیز نمی تواند به صورت کامل ارضاء شود و از سوی دیگر نفس سیری ناپذیر بشر نیز او را به سوی اتفای شهوات مادی و جنسی و… سوق می دهد . از همین روست که انسان ها به صورت تعمدی و یا بدون قصد موجب تضییع حقوق دیگران می شود و همین گلوگاه محلی مشود برای نمود نظام های کیفری که این نظام ها نیز برگرفته از آداب و رسوم و نیز اعتقادات واضعان نظام های کیفری است . اسلام نیز بعنوان آخرین دین و یا به بیانی دیگر کامل ترین راهکار سعادت بشر با نگاه به زندگی جاوید نظامی کیفری را وضع می کند که در آن به قصدهای تحقق جرم و نتایج برآمده از این قصود توجه می شود و با رویکردی اصلاحی قصد دارد تا با اعمال مجازات هایی مجرم را مجبور به توبه نماید و با این روش هم جامعه را از تخصص فردی که اکنون آن را مجرم می دانیم محروم نکند و هم فردی از مسلمین را از جامعه ی اسلامی طرد نکند هرچند اسلام در جزا دهی به جرایم نگاهی نیز به تشفی صدر بزه دیده و جامعه نیز دارد از همین روست که می بینیم اسلام کیفردهی سریع را انتخاب می کند و آن را قصاص می نامد زیرا مثلا اگر کسی باعث نقص عضو در دیگری شود و قرار باشد ما او را با زندان کیفر دهیم کاری درست را صورت نداده ایم زیرا با زندانی شدن بزهکار مشکلی حل نمی شود مگر اینکه باری مالی به جامعه تزریق شود و جامعه نیز از تخصص بزهکار محروم می گردد و بدتر از همه اینکه فرد بزه دیده پس از چندی می بیند که او دارای نقصی همیشگی در خود است ولی بزهکار سالم و بدون نقص زندگی می کند همین موضوع باعث ایجاد حس انتقام در بزه دیده می گردد و زمینه ای نیز برای ارتکاب به جرمی تازه خواهد شد . 

از مواردی که در سطور بالا بیان شد این بود که اسلام در پی بازگرداند مجرم به شرط توبه به جامعه است برای اثبات این رویکرد می توان به یکی از مجازات هایی که برای برخی از افرد محارب در آرای فقها وجود دارد اشاره کرد شیخ طوسی (ره ) در مبسوط جلد ۸ ص ۴۷ و خلاف جلد ۵ ص ۴۵۷ مسئله۱ می فرماید:« حتی اگر خواست به سرزمین مشرکان هم پناهنده شود به آن ها اخطار می شود که او را راه ندهند و و اگر راه دادند با ایشان بر سر فرد محارب جنگ می شود تا او بترسد و توبه کند » قاضی ابن براج(ره) نیز در مهذب البارع جلد ۲ ص ۵۵۳ می فرماید « اگر این شخص به جای دیگر رفت باز هم با آنجا مکاتبه می شود تا همان رفتار (عدم همنشینی و خرید و فروش و هم غذا شدن ) را با او بنمایند تا توبه کند و اگر خواست به سرزمین مشرکان برود ممنوع می شود و اگر آنها به او راه دادند با ایشان بر سر او کارزار می شود » شیخ مفید (ره) نیز در مقنعه ص ۸۰۲ می فرماید :« و اگر خواست از آن شهر به جای دیگر تبعیدش می کند و کسی را بر وی می گمارد تا از آن جا نیز به جای دیگر تبعدیش بنمایند و هیچ جای امنی برایش نگذارد تا توبه و شایستگی او به ظهور رسد » 

از آرایی که نقل شد این مسئله استنباط می شود که اسلام در پی توبه مسلمان گناهکار است و البته در جزا دهی به او نیز سستی نمی کند ولی او را طرد نیز نمی کند بلکه مانند پدری که علیرغم توبیخ فرزند دورادور مراقب اوست و اجازه ی سکنی در دارالکفر را نیز به او نمی دهد بلکه در پی آن است که فرد مقرّ بلسان و ندام در قلب و بازگشت نموده در عمل باشد که این همان معنای توبه است در واقع اسلامی می خواهد تا فرد اصلاح شود نه اینکه صرفا دردی را متحمل شود و این درد عقده ای نسبت به جامعه در او ایجاد نماید.

آنچه بیان شد رویکرد اسلام نسبت به برخی از جرایم بود که فرد مجرم هنوز عملی را مرتکب نشده که بودنش برای جامعه خطرناک باشد بلکه علمی انجام داده که بیشتر ظلم به نفس خود بوده است هرچند از این رهگذر جامعه نیز متحمل آسیب هایی شده باشد .